نوشته های مشابه
فاجعه‌ی زیست محیطی ناشی از برداشتهای بی‌رویه‌ی شن و ماسه و اثرات آن بر اکولوژی رودخانه‌ی کچل منگان سقز
بهنام نیک سرشت
سال‌هاست بستر رودخانه‌های سقز از جمله “چه‌م سقز” و به ویژه رودخانه‌ی سرشیو بخش کچل‌منگان، دستخوش فعالیت‌های مخرب و برداشت بی رویه‌ی شن و ماسه و در عین حال تغییر شکل هندسی رودخانه و اختلال در اکوسیستم و اکولوژی زیستی شده است، تا جاییکه چیزی به نام آب و آبزی و زندگی آبزیان در این بخش رخت بسته است، با آنکه در گذشته و حال بارندگی در فصل تابستان وجود نداشته است، ولی این بخش از رودخانه( کچل منگان) به لحاظ شکل توپوگرافی منطقه و ارتفاعات آبگیر و وجود چشمه‌های دائم، هیچ گاه بی آب نبوده و به نوعی نقش تفریحی و تفرجگاهی خود را برای مردم حفظ کرده بود. ” گۆمە ڕەش ” آن بخش پر آب و عمیق رودخانه‌ی کچل‌منگان که داشتن ماهی‌های درشت و صید آن‌ها و همچنین شنا کردن در گۆمه ڕەش و بعضا غرق شدن برخی به لحاظ عمق و سطح مقطع جریان آب، زبانزد بازدید کنندگان این بخش از رودخانه شده بود و خاطرات تلخ و شیرین زیادی را در قلب خود دارد، حال سوءمدیریت‌های امور مهندسی رودخانه‌ها و اداره‌ی امور آب سقز و برداشتهای بی رویه‌ی شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها توسط کارخانه‌های شن و ماسه آن حوالی، رودخانه‌ی زیبای کچل‌منگان را به بیابان شن و خالی از آب، بدل کرده است، با وجود بی آبی و بارندگی کم، اگر شکل طبیعی و هندسی رودخانه حفظ می‌شد و برداشتهای بی رویه‌ی شن و ماسه از این رودخانه صورت نمی‌گرفت، قطعا مثل گذشته آن مناظر زیبای خود را حفظ می‌کرد و کما فی‌السابق مردم از این رودخانه به عنوان محلی برای تفریح و تفرج بهره می‌بردند.با تحقیقی میدانی که از این بخش رودخانه واقع در روستای کچل‌منگان(سرشیو) به عمل آمد، در چندین نقاط متفاوت و البته نقاطی که جریان آب را تسهیل می‌بخشد، به طرز بی‌رحمانه‌ای برداشت بی‌رویه‌ی شن و ماسه صورت گرفته است!
روند این نوع برداشت ظالمانه تا مسافت‌های زیادی از بالادست و پایین دست رودخانه و برداشت صدها هزار تن شن و ماسه و بر هم زدن ریخت طبیعی بستر رودخانه، روی جریان آب و زندگی آبزی و به تعبیری اکولوژی زیستی به مرور زمان، تأثیر مخربی گذاشته است. تأثیراتی همچون؛ افزایش سطح مقطع جریان آب، کاهش سرعت جریان آب، کاهش عمق جریان و فرسایش و رسوبگذاری، سیمای رودخانه را به سمت ” بیابان شن ” سوق داده است! و این در حالی‌ست که عرفا و قانونا کارخانه‌های ماسه‌شویی، به صورت لایروبی رودخانه و برداشتن موانع احتمالی مسیل‌ها و مسیر مجرا، جهت تسهیل بهتر جریان آب بایستی حق برداشت شن و ماسه را داشته باشند نه هر جا لازم بدانند و انباشته‌های شنی مرغوب را به میل و اشتیاق خود غارت و برداشت کنند..!شاید این ظن به اذهان متبادر گردد که بی آبی و بارش کم، می‌تواند به مرور زمان رودخانه را به این شکل در‌آورد، ولی مطالعات هیدرولوژی آب‌‌های سطحی بیان می‌دارد؛ رودخانه‌های دایمی که طی سال‌های متمادی و در فصول گرم هم شاهد جریان آب به هر مقدار بوده‌اند، بدون دخالت انسان و با حفظ شکل هندسی و طبیعی خود، نمی‌تواند بی آب یا خشک شوند و باید قبول کنیم که رودها در قبال دخالت‌های بی رویه‌ی انسان در نظم طبیعی خود، واکنش نشان می‌دهد و شکل طبیعی عبور جریان آب، تغییر و به تدریج خشک می‌شود.در بخشی از بستر رودخانه به نام همان ” گۆمە ڕەش ” که صید ماهی و شنا کردن و آن سیمای سیاحتی انبوه مردم در فصل گرما، خاطرات خیلی از ساکنین روستاهای همجوار و شهروندان سقزی را در قلب خود نهان داشته است، حال از آن تصویر زیبا و دلنشین” گۆمە ڕەش” تنها گندابی از آن باقی مانده و چشمه‌ای از بالادست در پیرامون کارخانهی ماسه شویی در حال جریان است، آب چشمه را نیز برای ماسه شویی تسخیر کرده‌اند و تنها مقداری از آب اضافی چشمه که به صورت آبشاری کوچک به پایین سرازیر می‌شود که شاید طراوتی اندک به «گۆمه ڕەش» ببخشد، حلقه‌هایی بتونی به صورت چاه در پایین دست، کار گذاشته‌اند و آن اندک آب چشمه که به پایین سرازیر می‌شود، دوباره با کف‌کش و لوله‌های چند اینچی، مجددا به بالا (ماسه شویی) پمپاژ می‌گردد! انگار دخالت‌های بی رحمانه‌ی انسانی، دست در دست هم داده‌اند و دست آختن تلاش کرده‌اند که آن چهره‌ی ماندگار رودخانه را از صفحه این دیار محو نمایند.کمی آن طرفت‌تر، پیرمردی کهنسال بر لب « گۆمه ڕەش» نشسته بود و به یاد گذشته‌‌ی زیبای رودخانه، پاهای خود را داخل آب گندیده فرو کرده بود و با نجواهای غمگین، قلب شکسته‌ی خود را با آب تسکین می‌داد و برای کسانی که رودخانه را به این شکل درآورده‌اند، نفرین و لعنت می‌فرستاد.
این پیرمرد کشاورز، گلایه‌های زیادی از مسئولین امر و بانیان ایجاد وضعیت اسفبار رودخانه داشت که بعدا در همین رسانه فیلم آن منتشر خواهد شد…نگرانی‌ها و دغدغه‌های کشاورزان مجاور رودخانه از این قرار بود که؛ زمین‌هایشان که مدت‌ها روی آن کار زراعت و کشاورزی می‌کردند به خاطر کارخانهی ماسه شویی و برداشت شن و ماسه تغییر کاربری داده‌اند و خیلی از این زمین‌ها با نام منابع طبیعی به صاحبان کارخانه‌ها واگذار شده است!چهره‌ی بیابان گونه‌ی حواشی و بستر رودخانه و خالی از فعالیت‌های کشاورزی، شکل نا امید کننده و غم‌انگیزی را برای زارعان و ساکنین روستا خلق کرده و رد پای سوءمدیریت مسئولان راه و شهرسازی و امور آب منطقه‌ای در بیابانی کردن این منطقه، آشکارا به چشم می‌خورد، بر اساس گفته‌های عینی از ساکنین روستاهای همجوار رودخانه؛ مظلومانه اذعان می‌داشتند که ذی‌نفعان کارخانه‌های ماسه شویی، هم آب رودخانه را خشکاندند و بالا کشیدند و هم شن و ماسه‌ای را در بستر رودخانه باقی نگذاشتند که آب جریان پیدا کند! لازم به ذکر است که از دیگر شرکت‌هایی که برای اداره‌ی راه و شهرسازی سازی، شن و ماسه تأمین می‌کنند، و همچنین بتون سازی‌ها و بلوک بری‌ها و ماسه شویی‌های سطح شهر و روستاهای سقز، شبانه‌روزی از بستر این رودخانه نگونبخت، بصورت غیر مجاز، با ماشین‌آلات شخصی و اداری مثل مور و ملخ به جان این رودخانه افتاده‌اند و بی محابا به هر میزان دلخواهی، بی رویه شن و ماسه را به غارت می‌برند، دریغ از مسئولی که دلسوزانه با غارتگران بستر رودخانه‌ها برخورد جدی داشته باشند..!
همگام با شرایط وخیم اقلیمی و کمبود بارش و سیراب نشدن زمین‌ها برای کشاورزی و منظر طبیعی و بدی آب و هوا، تخریب بستر رودخانه‌ها و بر هم زدن شکل طبیعی و هندسی آن‌ها، صورتی دیگر از دخالت‌های نابجای انسان‌هاست که به تدریج رودخانه‌ها را خشک و از منظر طبیعت جدا می‌کنند؛ چرا که رودخانه‌ها نقش بی‌بدیلی را در نوع آب و هوای هر منطقه ایفا می‌کنند، به ظن نگارنده اگر برداشتهای بی‌رویه‌ی و غیر اصولی معادن رودخانه‌ها، اینچنین بی‌رحمانه تداوم داشته باشد، آن چه‌م زیبای سقز و رودخانه‌های بخش سرشیو که گاها در فصول بارندگی، آنهم مدتی کوتاه سیمای رودخانه را به مردم می‌تاباند، در آینده‌ای نه چندان دور، دیگر شاهد رودخانه‌ای طبیعی نخواهیم بود، پس لازم است مسئولان، حداقل بیدار بمانند و بستر رودخانه‌ها را حفاظت و حراست نمایند، چرا که امروز در سایه‌ی عدم نظارت درست و سوءمدیریت‌ها، رودخانه‌خواری و شن و ماسه خواری هم به جمع کوه‌خواران و زمین خواران، اضافه شده است..!
- سفری به کام انتخابات..! - آبان ۱۱, ۱۴۰۲
- تصدی مدیریتها بر اساس شایستگی نیست، برای همین هیچ مسئولی جای خودش نیست.. - مهر ۲۱, ۱۴۰۲
- فاجعه‌ی زیست محیطی ناشی از برداشتهای بی‌رویه‌ی شن و ماسه و اثرات آن بر اکولوژی رودخانه‌ی کچل منگان سقز - شهریور ۱۸, ۱۴۰۲
