«نقدی بر نمایش “ئۆدیب شاریار” به کارگردانی “پرویز احمدی” تنها نماینده سقز در هجدهمین جشنواره کوردی “سامان داروند” کارگردان و بازیگر سقزی»

نوشته های مشابه

«نقدی بر نمایش “ئۆدیب شاریار” به کارگردانی “پرویز احمدی” تنها نماینده سقز در هجدهمین جشنواره کوردی “سامان داروند” کارگردان و بازیگر سقزی»

ڕاستییە شاراوەکان؛ کوشندەتر لە نەخۆشییە چارەسەرنەکراوەکانی مێژوو

چاوێک لە “ئۆدیپ شەهریار” لە نووسینی “سۆفۆکلیس”.

🔹لە مێژووی ئەفسانەی یۆنانیدا باس لەوە کراوە کە بنەماڵەی لابداسی هەموویان بەهۆی نافەرمانی جۆراوجۆرەوە لەلایەن خوداوەندەکانەوە نەفرەتیان لێ کراوە. قەشەکانی پەرستگاکان بە لایۆس (باوکی ئۆدیپوس و پاشای تیبس)یان وت کە ئەگەر منداڵی هەبێت ئەوا ئەو منداڵە دواتر گەورە دەبێت و باوکی دەکوژێت و دایکی (یوکاست) هاوسەرگیری دەکات. بەپێی خواستی یوکاست و لە ئەنجامدا ئەم منداڵە لەدایک دەبێت، بەڵام بۆ ئەوەی پێشبینی نەفرەتی خوداوەندەکان نەچێتە دی، دەنێردرێتە دەرەوەی شار بۆ ئەوەی لەلایەن کەسێکی بەکرێگیراو بکوژرێت. ئەو شوانە بەکرێگیراوە خۆی لە کوشتنی کۆرپەکە دەپارێزێت و لە کۆتاییدا منداڵەکە لەلایەن پاشای بێ منداڵی شارێکی دیکەوە پەروەردە دەکرێت و ناوی ئۆدیپوسە. دواتر ئۆدیپ ئاگاداری چارەنووسی خۆی دەبێت و بێ ئاگا لەوەی کە لە لایەن دایک و باوکە ڕەسەنەکەیەوە پەروەردە نەبووە، بۆ ئەوەی لە چارەنووسی خۆی ڕزگاری بێت، بەجێیان دەهێڵێت. لە ڕێگادا بە هەڵە باوکی خۆی (لایۆس) دەکوژێت و دوای ئەوەی دەبێتە حاکمی تیبس لە شوێنی ئەو، بەبێ ئەوەی بزانێت سێکس لەگەڵ دایکیدا دەکات و چوار منداڵی لەدایک دەبێت. دوای تێپەڕبوونی ساڵانێک، هەموو دانیشتوانی شارەکە بە تاعون نەخۆش کەوتن و دانیشتوانی شارەکە بە کۆی دەنگ دەیانگوت تا بکوژی لیڤیۆس نەدۆزرێتەوە، نەخۆشییەکە لەم خاکەدا کۆتایی نایەت. دوای ململانێیەکی درێژخایەن لەسەر داوای خودی ئۆدیپ ڕاستییەکان ئاشکرا دەبن، ژنەکەی (کە لە ڕاستیدا دایکیەتی) خۆی دەکوژێت، ئۆدیپس چاوەکانی دەبڕێت بۆ ئەوەی سزای خۆی بدات و خۆی دەربەدەر دەکات بۆ شوێنێکی دوور بۆ ئەوەی شارەکە ڕزگاری بێت.

🔹هانا ئارێنت، لە یەکێک لە کتێبەکانیدا نووسیویەتی: کاتێک کۆمەڵگایەک ڕوو لە درۆی ڕێکخراو دەکات، درۆ دەبێتە پرەنسیپی گشتی و خۆی سنووردار ناکات بە درۆکردن لە حاڵەتە نائاسایی و بەشەکییەکاندا، ڕاستگۆیی خۆی دەبێتە کردەوەیەکی سیاسی و ڕاستگۆ، تەنانەت ئەگەر… هەوڵی بەدەستهێنانی دەسەڵات و هیچ سوودێکی تر نادات، بە هەڵسوڕاوێکی سیاسی دادەنرێت! لە دۆخێکی وادا ناتوانیت لە سیاسەت بکشێیتەوە.

🔹شانۆنامەی ئۆدیب شەهریار کە ساڵانێک لەمەوبەر لە کتێبێکدا بە ناوی ئەفسانەی تیبیەکان بڵاوکرایەوە ، لەگەڵ دوو شانۆنامەی دیکەدا، زیاتر کارێکە بۆ ستایشکردنی ئاشکراکردنی ڕاستییەکان پێش ئەوەی دەقێک بێت سەبارەت بە فاتالیزمی خەڵکی سەردەمی خۆی . یەکێک لە گرنگترین دیالۆگەکانی ناو شانۆنامەکە هەر لە سەرەتای چیرۆکەکەدایە کاتێک کریۆن (مام و خوشکەزای ئۆدیپ کە هاوکات دەستی ڕاستی ئۆدیپوسە) هۆشداری دەدات و لە قسەکانی دیلفیەوە وەرگیراوە : “بگەڕێ و دەیدۆزیتەوە.” ئەگەر داوای نەکەن، نایگرن”. لە زۆرێک لە شیکارییەکانی کارەکانی سێتۆرگدا، هەموو ڕەخنەگران و شرۆڤەکاران لەسەر ئەوە کۆکن کە ئەم شانۆگەرییە سەبارەت بە باوەڕی یۆنانییە کۆنەکانە بە قەدەری چارەنووس و ئەو لێدوانە گرنگەی کە دەربازبوون لە بڕیارەکانی خوداوەندەکان نییە. به ڵام له ڕاستیدا ئه م لێدوانه ی دیاری خوازی و ته واوی ئه م چیرۆکه هه ڵوه شانه ، که ٢٦ سه ده له مه وبه ڕ له لایه ن شانۆنووسێکی گه وره وه ی وه ک سۆفۆکلێس نووسراوه ، توێکڵ و پاساوێک بوو بۆ هونه ڕمه ند-فه یله سوفێکی وه ک سۆفۆکلیس تا باس له گرنگی ئاشکراکردنی ڕاستیه شاراوه که بکات. ئەو ڕاستییەی کە سیاسەتمەداران هەرگیز لە قەیرانە مێژووییەکان ئامادە نین دانیان پێدا بنێن و دواجار تێپەڕبوونی کات دەمامکەکەی لێ لادەبات. بەهێزترین بەڵگەنامە بۆ سەلماندنی ئەم بانگەشەیە ئەو شوێنەیە لە خودی دەقەکەدا کە هەموو حەقیقەتەکان بۆ ئۆدیپ ڕوون بووەتەوە و بە هۆی بینین و ئاگایی خۆی لەم حەقیقەتە نوێیە خۆی کوێر کردووە. لە وەڵامی سەرسوڕمانی خەڵکی کۆشکدا سەبارەت بە کارەکەی وتی: “ئەپۆلۆ هاوڕێیانم، ئەپۆلۆ ئازاری وای لە ژیانمدا هێنا، بەڵام بە دەستی خۆی نەبوو”. ئەمە کاری دەستەکانمە. کاتێک هەموو شتێک ناشیرین بێت، ئایا بینینی مرۆڤەکان سوودی چییە؟” ئۆدیپ بە ڕوونی ئاماژە بەوە دەکات کە لە ژێر کۆنترۆڵی فێڵبازانەی خوداوەندەکاندا نەمتوانی لە چارەنووسی پێشوەختە دیاریکراوم ڕزگارم بێت، بەڵام لە هەمان کاتدا، ئەوە من بووم کە بەو شێوەیە بە بەردەوامی، تا کۆتایی لەناوچوونم، کارم بۆ هەڵدانەوەی نهێنییەکە و دۆزینەوەی ڕاستییەکان کرد ، و ئێستا لە ، خۆم دەکەم بە قوربانی.. بۆ ئەوەی خەڵکی خاکەکەم لە خراپەکاری وەک تاعون و ئەم ژیانە دۆزەخییە ڕزگار بکەم کە تووشی بوون.

🔹ئەم شانۆگەرییە بە جۆرێکی کلاسیکی کارەساتی یۆنانی کۆن دادەنرێت. لەم ژانرەدا ئێمە وەک میلۆدراماکان ڕووبەڕووی ململانێی نێوان چاکە و خراپ نین، بەڵکو ڕووبەڕووی ململانێی دوو شتی باش دەبینەوە. بەڵام ئەو دوو شتە باشەی کە هەردووکیان پێیان وایە بە تەواوەتی بۆیان گونجاوە و تووشی شانازی و خۆبەزلزانینێکی زۆر بوون. ئەم فاکتەرە دۆخەکە کارەساتبار دەکات و ئەم دۆخە تراژیدییە تەنیا بە قوربانیدانی یەکێک لە دوو لایەنی ئەم دوو چاکە بەشەکییە کۆتایی دێت. لە بنەڕەتدا کارەسات بریتی نییە لە نەگەیشتن بە ئامانج، بەڵکو کارەسات لەو شوێنەدا دروست دەبێت کە لە کۆتاییدا بابەتی سەرەکی دراماکە بێ بایەخ دەبێت. لە سەرەتادا ئەوەی لەم چیرۆکەدا دروستە، دۆزینەوەی نهێنی کوشتنی لایۆس و چارەسەرکردنی قەیرانی تاعونی شارەکەیە، بەڵام مەسەلەکە ئەوەیە کە کاتێک ڕاستی و هۆکاری هەموو ئەو کارەساتانە لە کۆتاییدا دەدۆزرێتەوە، هەردووکیانن هەمان کەس؛ ڕووبەڕووی قەیرانێکی قووڵتر دەبینەوە. ئەم قەیرانە قووڵترە، دەرکەوتنی حەقیقەتێکی شاراوەیە کە وەک ئازارێکی لەدایک بوون بە ئازار و ترسناکە.

🔹چەند سەدەیەک دواتر (لە دەوروبەری سەدەی نۆزدەهەم، واتە لە سەدەی ١٣)، تاعونەکە دیسانەوە لە ڕۆژئاوا بڵاوبووەوە، کە ئەمجارەیان بووبووە مەسیحی. ئەوەی جێگای سەرنجە لەو سەردەمەدا قەشە مەسیحییەکانی ناو کڵێساکان بەڵایان بە نیشانەی گوناهی جولەکەکان دەبینی و شتێکیان لە دەوروبەری ١٢ هەزار جولەکە سووتاند، بەجۆرێک جگە لەو تاعونەی کە یەک بە یەک مرۆڤی کوشت، ئەو جۆرە نەفامییە بەهەمان شێوە دەبەخشی متمانەی زیاتر بە حوکمی مردن لەو کاتەدا. ئەمڕۆ کە هەموو جیهان بەهۆی نەخۆشی کۆرۆناوە لە چنگی مردندایە؛ وەک ئەوە وایە ئەوەی زیاتر لە خودی ڤایرۆسەکە مرۆڤ دەنێرێت بۆ مردن، شاردنەوە و یارییە سیاسییەکان بێت.

🔹سۆفۆکلێس لەم شانۆگەرییەدا هەوڵ دەدات ناکۆکی نیشان بدات. ئەو ڕۆحی مرۆڤ وێنا دەکات کە بەدوای زانست و حەقیقەتدا دەگەڕێت؛ بەڵام تاقەتی ئەوەی نییە بزانێت. یەکێک لەو پرسیارە بنەڕەتیانەی کە نووسەر لەم شانۆگەرییەدا دەیوروژێنێت ئەوەیە کە ئایا ڕاستی و دۆزینەوەی فەزیلەتێکە؟ وە کاتێک توانای قبوڵکردنیت نییە؟ هەندێک جار گەیشتن بە حەقیقەت واتە گەیشتن بە کۆتایی ژیان. ئایا دەبێ لەم حاڵەتەدا هێشتا بەدوای ڕاستییەکاندا بگەڕێین؟ ئاشکرایە وەڵامەکەی چییە. بەهای حەقیقەت شتێکە لە دەرەوەی ئەمانە. ئەم ڕووبەڕووبوونەوە بەجۆرێک وێنا دەکات کە بیسەلمێنێت مرۆڤ لە بەرامبەر ئەم ململانێیانەدا دروست بووە.

🔹کارەکتەری ئۆدیپ لە سەرەتاوە تا کۆتایی چیرۆکەکە گۆڕانکاری زۆری بەسەردا دێت. بەپێی بارودۆخی خۆی و چەندە لە ڕاستییەوە دوورە یان چەندە لێی نزیکە؛ گۆڕانکاری. سۆفۆکلێس بە جۆرێک نیشان دەدات کە سروشتی ڕاستەقینەی مرۆڤ ئەوەیە کە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ڕاستییەکاندا نیشانی دەدات.

🔹ئەوەی لەم شانۆگەرییەدا بە ڕوونی دەبینرێت، ئەو فاتالیزمە پاکەیە کە یۆنانییە کۆنەکان باوەڕیان پێی هەبووە. چارەنووسێک جگە لە بەدبەختی ناتوانرێت بۆ ئۆدیپ خەیاڵ بکرێت. خوێنەر هەر لە سەرەتاوە دەزانێت چی چاوەڕێی ئۆدیپوس دەکات. ئەو باوەڕەی کە مرۆڤەکان لەژێر ئەستێرەیەکی خراپ یان باشدان، یەکێک بوو لە باوەڕە بەهێزەکانی نێو خەڵکی ئەو سەردەمە و مانای حەقیقەت لە نێویاندا لە ڕاستیدا دۆزینەوەی بەختە. ئۆدیپس بەهۆی چارەنووسی خۆیەوە دۆڕاوە. شکۆمەندی و دەسەڵاتی خۆی لەدەست دەدات. لەناوچوونی خۆی و خوشک و براکانی دەبینێت و بە پێچەوانەوە نەدەکرا ڕووبدات.

🔹ئاشکرایە کە ئەم شێوازە بیرکردنەوە جگە لە نائومێدی و ناخۆشی بۆ مرۆڤایەتی هیچی تر ناهێنێت؛ ئەگەر ئەم ئەفسانەیە ئەمڕۆ بنووسرێت، چارەنووسی ئۆدیپ جیاوازتر و گەشاوەتر دەبێت. دیتەرمینیزم جگە لە بەفیڕۆدانی بەهرەکان هیچی تری بۆ کۆمەڵگای مرۆڤایەتی نەهێناوە.